XAVIER DOLAN Filmski svijet dobio je Rimbauda s kamerom, mit o vunderkindu

Jedno od tipičnih općih mjesta kulturne mitologije ono je o neobuzdanom geniju koji, mlad poput kaplje, već ranim djelima razbuca umjetničku baruštinu. Povijest kulture, dakako, daje materijala za takve mitove o vunderkindima.

Mozart je cijeli svoj opus napisao u kratkih 35 godina života. Rafael je umro s 37, a već kao tinejdžer bio je rimska slikarska zvijezda. Puškin je “Godunova” i “Onjegina” napisao s 24 i 26 godina, Ljudevit Gaj smislio je pismo na kojem je napisan ovaj tekst s 21 godinom, a Arthur Rimbaud svu je svoju poeziju napisao prije tridesete. Sarah Kane postala je najvažniji suvremeni anglosaksonski dramatičar, iako se objesila u 28. godini.

U filmu su takve vunderkindske priče jako rijetke. Filmska režija je profesija u koju se ulazi dugim naukovanjem, bilo onim neformalnim u studiju, bilo onim formalnim na akademiji. Do dugometražnog filma režiser najčešće može doći tek dugim stažiranjem u kratkim formama. Film čak i u digitalnoj eri, a pogotovo prije nje, iziskuje određenu infrastrukturu te rad mnogo ljudi koje ne može na raspolaganje dobiti neiskusni klinac.

Nemogući klinac

U suvremenom filmu ne samo da nemate redateljske vunderkinde nego je mnogo češća oprečna priča: ona ljudi koji su danas redateljske vedete, a prvi su film snimili oko ili nakon četrdesete. Dvojica takvih su Michael Haneke i Andrej Zvjagincev.

Možda i zato, priča o Xavieru Dolanu od početka je potpirivala znatiželju. Kad je 2009. na festivalu u Cannesu predstavio svoj prvi film “Ubio sam svoju majku” (J'ai tue ma mere), ovaj kvebečki, frankofoni Kanađanin imao je samo 19 godina.

Nikome tada nije bilo jasno kako je tipu koji je tehnički još mogao biti u srednjoj školi uspjelo napraviti produkcijski sasvim doličan film, u kojem glume razmjerno dobri glumci i izgleda profesionalno. Film o nemogućem, razmaženom klincu koji otkriva svoju homoseksualnost i pritom kipi od ispada mrzovolje spram dosadne, brižne, pomalo malograđanske majke bio je onakav kakav očekujete od tinejdžera: razbarušen, bezobrazan, jednostran, ljudski nezreo, klinački zajapuren. No, tu sad dolazi čudnovati dio, film je bio istovremeno vrlo dobar. Film je s Dolanom dobio svoj mit o vunderkindu, svog klinačkog Rimbauda s kamerom.

Pet godina i pet filmova kasnije, Dolan je opet pred nama. U hrvatsku je distribuciju krenuo Kanađaninov novi film “Mommy” (Mama), najnoviji, po mom sudu i najbolji, Dolanov film, no ujedno film koji rekapitulira jedno razdoblje u Dolanovoj karijeri i životu.

S 19 Kvebečanin je debitirao filmom o buntovnom mladcu koji prezire svoju običnu i premorenu majku. S 25 isti je Dolan snimio film o istom odnosu, ali pripovijedan iz oprečnog kuta.

Glavna junakinja sada je majka (glumi je ista glumica kao i u prvom filmu, Anne Dorval) koja pokušava podizati nemogućeg tinejdžera: Stevea ( Olivier Pilon), mahnitog adolescenta s poremećajem ponašanja, kojeg zbog nekontroliranih izljeva gnjeva izbacuju iz svih škola, kojeg socijalne službe samo čekaju ščepati i strpati u dom, a sirota majka drži se jedva na okupu, nemoćna pred lavinama euforije i destruktivne zlovolje egocentričnog, neobuzdanog sina. S 19 Dolan je snimio svoju verziju priče. S 25 snimio je onu suprotnu, u kojoj je njegov autobiografski alter ego predstavljen kao rušilački tsunami.

Slično Fassbinderu

Xavier Dolan rođen je u obitelji majke učiteljice te oca pjevača egipatskog podrijetla. Klinjo razvedenih roditelja, s poremećajem ponašanja i “neizautanom” homoseksualnošću imao je ludu sreću ili upornost da je u kasnoj tinejdžerskoj dobi artikulirao svoje traume i snimio film koji dospije do Cannesa.

Slično Fassbinderu (s kojim dijeli mnogošta, uključujući homoseksualnost, no od kojeg se razlikuje po potpunom manjku interesa za politiku), Dolan debitira rano i počinje bjesomučno hrliti iz filma u film bez predaha i stanke. U pet godina snima ih pet. Drugi, “Imaginarne ljubavi”, bio je svojevrsna studentska queer melodrama, film o mladiću i djevojci koji su zaljubljeni u istog, anđeoski lijepog i karavađovski androginog mladića koji je, istovremeno, savršeno svjestan svoje ljepote, savršeni manipulator i savršeni narcis. Bio je to film koji se može opisati kao smjesa “Smrti u Veneciji”, koledž-melodrame, Caravaggia i Almodovara i u kojem je Dolan demonstrirao da ne spada u režisere ili pisce koji su kadri ispričati samo jednu priču: svoju.

Nakon “Imaginarnih ljubavi” Dolan snima svoj zasigurno najkompleksniji film “Laurence Anyways” (U svakom slučaju Laurence), film o sretnom paru koji doživi potres kad naslovni junak Laurence shvati da se ne može više hrvati sa svojim potisnutim transvestitskim sklonostima te odluči promijeniti spol.

Nakon “Laurencea” Dolan snima svoj možda najkonvencionalniji (meni najmanje zanimljiv) film “Tom na farmi”. Temeljen na drami Marca Boucharda, to je film o mladiću koji odlazi na selo pohoditi obitelj svog mrtvog homoseksualnog ljubavnika, da bi tamo upao u galimatijas seoskih obiteljskih spletki, tajni i mržnji.

Odmah nakon “Toma” Dolan snima “Mommy” i tako kompletira koherentni opus od pet filmova na kvebečkom francuskom, filmova koji ili izrazito ili do neke mjere imaju autobiografske elemente, te u kojima u pravilu gledamo mali broj istih glumaca. To posebno vrijedi za dvije genijalne sredovječne glumice koje su s Dolanom od prvog filma - Anne Dorval i Suzanne Clement. Obje su do 2009. bile nepoznate kazališne glumice s pokojim iskustvom u sinkronizaciji crtića. U međuvremenu obje su postale pristojne zvijezde art-filma. Sam Dolan postao je režiserska art-zvijezda kojoj Huffington Post tepa da je novi Woody Allen, “samo mlađi, ljepši i gej”.

Dolan je u svijet filma ušao nekako u vrijeme kad je art-filmom puno desetljeće dominirao minimalizam. Još negdje od danske Dogme, preko rumunjskog, berlinskog i filipinskog vala, svijetom festivala i art-kina dominirali su naslovi koji su bili “pankerski” ogoljeni i svedeni na nužno: digitalna kamera, zatečene lokacije, hiperrealistički ambijenti, bez nasnimljene muzike, sa što manje montaže i režijske retorike. Dolan je u film banuo kao sušta suprotnost tom tada dominantnom stilu. Njegovi filmovi bili su barokno razmetljivi, pompozni, operno raskošni, puni vizualne stilizacije, egzaltirane glume, nasnimljene muzike svih mogućih vrsta i žanrova kojom Dolan “tapecira” ključne scene.

Ljubav roditelja

“Mommy” je film koji pokazuje Dolana u onom u čemu je najbolji. Opet su tu Dorval i Clement, prva kao (ista) sirota majka, druga kao susjeda koja i sama ima obiteljskih problema, no nad ludim Steveom ima neobičnu moć i sposobnost da ga obuzda. Najzanimljiviji su dio filma Steveovi izljevi euforije i gnjeva, koji se neočekivano sruče na sirotu mater kao lavina koju ne možete spriječiti, predvidjeti ni obuzdati.

“Mommy” do kraja radikalizira temu roditeljske ljubavi: što ako vas vaše dijete uništava? Što ako je to dijete loše? I što ako je to “loše” dijagnoza koja ima latinsko ime? I je li, na koncu konca, sve ono što mi zovemo “loš čovjek”, “nezahvalnik”, “nedostojan ljubavi” tek spoj neurologije i kemije? Je li čovjek ima karakter ili čovjek jest karakter? Te teme secira u furioznom filmu punom muzike, slow motiona i vizualno nezaboravnih scena.

Za režisera iz Quebeca “Mommy” je vjerojatno kraj jedne ere. Autobiografskim filmom kojim secira sebe sama polemizirao je s vlastitim debitantskim filmom i zatvorio jedno razdoblje života. Prema najavama, Dolan bi sljedeći film trebao snimati na engleskom jeziku. Riječ je o filmu “Život i smrt Johna F. Donnovana” u kojem bi, navodno, trebale glumiti Jessica Chastain, Kathy Bates i Susan Sarandon, a bavio bi se kulturom tabloida. U 25. Dolan kreće u nepoznato. Jedva čekamo da vidimo što slijedi.